Η πρώτη παρόρμηση κάθε ανθρώπου είναι να επιβληθεί και να αναπτυχθεί. Η δεύτερη παρόρμηση είναι να ξεφύγει από τον εαυτό του, να διορθώσει τον επαρχιωτισμό του και να γιατρέψει τη μοναξιά του. Το τελευταίο είναι αυτό που κάνουμε όταν αγαπάμε κάποιον, όταν εκτελούμε μια ηθική ή γνωστική πράξη και όταν απολαμβάνουμε ένα έργο τέχνης. Χωρίς αμφιβολία, αυτή η διαδικασία μπορεί να ερμηνευθεί ως επέκταση ή στιγμιαία εκμηδένιση της ταυτότητας κάποιου. Είναι όμως ένα παλιό παράδοξο: «όποιος χάσει τη ζωή του θα τη σώσει». (…) Εδώ έγκειται, αν δεν κάνω λάθος, η ιδιαίτερη αξία της καλής λογοτεχνίας που λαμβάνεται υπόψη στην πτυχή του Λόγου. Μας επιτρέπει να έχουμε πρόσβαση σε εμπειρίες διαφορετικές από τις δικές μας. Όπως και το τελευταίο, βρίσκουμε αυτές τις εμπειρίες, όπως λένε, λίγο πολύ «ενδιαφέρουσες». Φυσικά, οι αιτίες αυτού του ενδιαφέροντος είναι πολύ ποικίλες, και είναι διαφορετικές για κάθε άτομο. Κάτι μπορεί να μας ενδιαφέρει γιατί το βρίσκουμε τυπικό (λέμε, «Τι αλήθεια!»), μη φυσιολογικό (λέμε, «Τι παράξενο!»), όμορφο, τρομερό, τρομακτικό, συναρπαστικό, αξιολύπητο, κωμικό ή απλώς πικάντικο.
Η λογοτεχνία μας δίνει την είσοδο σε όλες αυτές τις εμπειρίες. Όσοι από εμάς έχουμε συνηθίσει στο καλό διάβασμα, συνήθως δεν γνωρίζουμε την τεράστια επέκταση της ύπαρξής μας που σημαίνει η επαφή μας με τους συγγραφείς. Είναι κάτι που καταλαβαίνουμε καλύτερα όταν μιλάμε με έναν φίλο που δεν ξέρει να διαβάζει με αυτόν τον τρόπο. Μπορεί να είναι γεμάτος καλοσύνη και κοινή λογική, αλλά ζει σε έναν πολύ περιορισμένο κόσμο, στον οποίο εμείς θα νιώθαμε ασφυξία. Το άτομο που αρκείται στο να είναι απλώς ο εαυτός του, άρα και να είναι λιγότερο άτομο, κλείνεται σε μια φυλακή.
Νιώθει ότι τα μάτια του δεν του φτάνουν. Πρέπει επίσης να δει τα πράγματα με τα μάτια των άλλων. Η πραγματικότητα, ακόμα και μέσα από πολλά μάτια, δεν μας αρκεί. Πρέπει να δούμε τι έχουν εφεύρει άλλοι. Ούτε θα μας έφταναν τα μάτια όλης της ανθρωπότητας. Λυπάμαι που τα ζώα δεν μπορούν να γράψουν βιβλία. Θα ήθελα πολύ να μάθω πώς μοιάζουν τα πράγματα σε ένα ποντίκι ή σε μια μέλισσα. και ακόμη περισσότερο να αντιλαμβάνεσαι τον οσφρητικό κόσμο ενός σκύλου, τόσο φορτωμένου με δεδομένα και συναισθήματα.
Η λογοτεχνική εμπειρία θεραπεύει την πληγή της ατομικότητας, χωρίς να υπονομεύει τα προνόμιά της. Υπάρχουν συλλογικά συναισθήματα που επίσης θεραπεύουν αυτή την πληγή, αλλά καταστρέφουν τα προνόμια. Σε αυτά η προσωπική μας ταυτότητα συγχωνεύεται με αυτή των άλλων και παλινδρομούμε στο επίπεδο της υποατομικότητας. Από την άλλη, όταν διαβάζω σπουδαία λογοτεχνία γίνομαι χίλιοι διαφορετικοί άνθρωποι χωρίς να πάψω να είμαι ο εαυτός μου. Όπως ο νυχτερινός ουρανός στο ελληνικό ποίημα βλέπω με μύρια μάτια, αλλά είμαι ακόμα αυτός που βλέπει. Εδώ, όπως και στη θρησκευτική πράξη, στην αγάπη, στην ηθική πράξη και στη γνώση, υπερβαίνω τον εαυτό μου και σε καμία άλλη δραστηριότητα δεν μπορώ να είμαι περισσότερο ο πραγματικός μου εαυτός.
